Οι οικογενειακές επιχειρήσεις έχουν συγκεκριμένες δυνάμεις που τις κάνουν ανθεκτικές απέναντι στις κρίσεις, όπως αυτή που διανύει η Ελλάδα. Ένα από τα ισχυρότερα ‘χαρτιά” τους είναι η ευελιξία στη διοίκηση και τη λήψη αποφάσεων. Παρόλα αυτά, μόνο το 3% αυτών επιβιώνει αρκετά χρόνια ώστε να περάσει στα χέρια των δισέγγονων του ιδρυτή. Γιατί; Τι φταίει;
Τα διαθέσιμα στοιχεία από την Ελλάδα και την Ευρώπη, αλλά και από τον υπόλοιπο ανεπτυγμένο κόσμο, επιβεβαιώνουν ότι η διαδικασία της διαδοχής στις επιχειρήσεις είναι προβληματική. Αν έχουμε 100 οικογενειακές επιχειρήσεις “πρώτης γενιάς”, μόνο οι 30 πηγαίνουν στη δεύτερη, 10 στην τρίτη και μόλις τρεις καταφέρνουν να επιβιώσουν και να τις διαχειρισθεί τελικά η τέταρτη γενιά, δηλαδή τα δισέγγονα του ιδρυτή. Με άλλα λόγια, στα χρόνια που μεσολαβούν από την πρώτη μέχρι και την τέταρτη γενιά, οι 97 από τις 100 επιχειρήσεις έχουν εξαφανιστεί. Διαβάστε τις απαντήσεις σε επτά συνηθισμένες ερωτήσεις για τις οικογενειακές επιχειρήσεις.
Τελικά τι ποσοστό του παγκόσμιου ΑΕΠ παράγεται από οικογενειακές επιχειρήσεις και πόσους εργαζόμενους απασχολούν;
Το 50% του παγκόσμιου ΑΕΠ παράγεται από οικογενειακές επιχειρήσεις, οι οποίες απασχολούν το μισό εργατικό δυναμικό παγκοσμίως. Εννέα στις δέκα ενεργές επιχειρήσεις ανά τον κόσμο είναι οικογενειακές.
- Στην Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ) οι οικογενειακές επιχειρήσεις αντιπροσωπεύουν κατά μέσο όρο το 60-90% του συνόλου των επιχειρήσεων, ανάλογα με τη χώρα. Αυτές παράγουν περί τα 2/3 του ΑΕΠ (κατά μέσο όρο σε κάθε χώρα της ΕΕ), όπως επίσης και των θέσεων απασχόλησης.
- Στην Ελλάδα, οι οικογενειακές επιχειρήσεις αποτελούν το 98% του συνόλου
- Στην Ιταλία οικογενειακές είναι το 99% των καταγεγραμμένων επιχειρήσεων
- Στο Ηνωμένο Βασίλειο το αντίστοιχο ποσοστό είναι 75%,
- Στη Γαλλία το νούμερο αυτό είναι μεταξύ 60% και 70%, ενώ για τη Γαλλία αξίζει να αναφερθεί το γεγονός ότι πάνω από τις μισές των μεγαλύτερων εγγεγραμμένων επιχειρήσεων στο Χρηματιστήριο του Παρισιού ελέγχονται από οικογένειες,
- Στην Ισπανία το ποσοστό των οικογενειακών επιχειρήσεων ανέρχεται στο 71% και στην Πορτογαλία στο 70%.
- Στις ΗΠΑ το 60% όλων των επιχειρήσεων ελέγχονται από οικογένειες και το 37% των κορυφαίων επιχειρήσεων του “Fortune” ελέγχονται επίσης από οικογένειες*
Γερνούν οι επιχειρηματίες στην ΕΕ; Κι αν ναι, τι σημαίνει αυτό σε όρους απασχόλησης;
Η ΕΕ προβλέπει ότι το 1/3 των επιχειρηματιών της ενωμένης Ευρώπης και κυρίως αυτών που διαχειρίζονται οικογενειακές επιχειρήσεις, θα έχουν αποσυρθεί μέχρι το 2016. Αυτό εκτιμάται ότι μπορεί να έχει επιπτώσεις έως και για 690.000 μικρομεσαίες επιχειρήσεις και για 2,8 εκατομμύρια θέσεις απασχόλησης κάθε έτος*
Σε ποια ηλικία πρέπει να αρχίσει να σκέφτεται και να σχεδιάζει τη διαδοχή ο ιδρυτής;
Στην ηλικία των 52 ετών ο ιδρυτής θα πρέπει, με βάση τη διεθνή και εγχώρια εμπειρία, να σκέφτεται πως θα μεθοδεύσει τη σωστή διαδικασία διαδοχής. Φυσικά υπάρχουν κάποια όρια “ανοχής” που είναι συν-πλην έξι χρόνια, δηλαδή μεταξύ 46 και 58 ετών. Σε κάθε περίπτωση, ποτέ δεν είναι αργά. Και κυρίως δεν είναι αργά για τον ιδρυτή να κάνει το θαρραλέο βήμα για την καθοδήγηση του υποψήφιου διαδόχου να αναλάβει την οικογενειακή επιχείρηση, εξασφαλίζοντας έτσι τη συνέχεια των όσων δημιούργησε ο ίδιος τα προηγούμενα χρόνια*
Ποιο είναι το μεγαλύτερο λάθος που μπορεί να κάνει ο ιδιοκτήτης μιας οικογενειακής επιχείρησης που επιθυμεί να την περάσει στην επόμενη γενιά;
Το μεγαλύτερο λάθος του ιδρυτή είναι συνήθως η μη έγκαιρη προετοιμασία ενός σχεδίου διαδοχής. Είναι η κύρια αιτία για την οποία τελικά δεν επιβιώνουν οι οικογενειακές επιχειρήσεις. Συγκεκριμένα, ο ιδρυτής είναι πολύ απρόθυμος να αποχωριστεί την επιχείρηση και να προετοιμάσει τη σωστή διαδοχή και γι’ αυτό διαρκώς “καθυστερεί” να δει κατάματα το μεγάλο πρόβλημα της διαιώνισης των κόπων μιας ζωής. Επίσης, παραβλέπει ότι θα πρέπει να συνυπάρξει ένα χρονικό διάστημα με τον διάδοχο για να του μεταβιβάσει τις αξίες του και την τεχνογνωσία του. Τα παραπάνω έχουν ως αποτέλεσμα την ανεπαρκή προετοιμασία της οικογενειακής επιχείρησης για τη σωστή διαδοχή, που δεν αφορά μόνον τον επιχειρηματία, αλλά έχει επιπτώσεις στο διαθέσιμο χρόνο του/της υποψήφιου/ας διαδόχου*
Ποια είναι τα κύρια δυνατά σημεία και ποιες οι βασικές αδυναμίες των οικογενειακών επιχειρήσεων σε περιβάλλοντα κρίσης;
Οι οικογενειακές επιχειρήσεις έχουν τα εξής τέσσερα δυνατά σημεία: ευελιξία στη διοίκηση και στη λήψη των αποφάσεων, στενές/ προσωπικές σχέσεις με τους πελάτες και τους προμηθευτές, ταύτιση των μελών της οικογένειας με την επιχείρηση (και άρα δέσμευση και αφοσίωση στην ανάπτυξή της) και διατήρηση -εντός της οικογένειας- της γνώσης και της τεχνογνωσίας για τη διαχείρισή της.
Αντίθετα, οι αδυναμίες τους έχουν να κάνουν με την αδύναμη διακυβέρνηση -όπως αυτή εξηγήθηκε εισαγωγικά- και το γεγονός ότι δεν δίνεται η απαραίτητη προσοχή σε στρατηγικούς τομείς λειτουργίας, όπως το μείζον θέμα της διαδοχής, υπάρχει διάχυτη η αποφυγή θεσμοθέτησης κανόνων για την απασχόληση των μελών της οικογένειας στην οικογενειακή επιχείρηση, δεν υπάρχει τυποποίηση διαδικασιών προσέλκυσης και απασχόλησης στελεχών εκτός της οικογένειας κλπ*
Ποια είναι τα μεγαλύτερα προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι εμπλεκόμενες πλευρές κατά τη διαδικασία διαδοχής;
Σύμφωνα με μελέτη για τη «Μεταβίβαση και τη Διαδοχή των ΜΜΕ στην Ελλάδα» του «Παρατηρητηρίου Μικρομεσαίων Επιχειρήσεων» του ΕΟΜΜΕΧ, τα σημαντικότερα προβλήματα κατά τη μεταβίβαση, είναι τα εξής δέκα:
- Ελλιπής ενημέρωση των επιχειρηματιών για τη διαδικασία μεταβίβασης επιχειρήσεων
- Απαίτηση έκδοσης νέας άδειας λειτουργίας
- Έλλειψη κινήτρων
- Υψηλή φορολογία κατά τη μεταβίβαση
- Προσαρμογή του προσωπικού
- Ικανότητες και δεξιότητες του διαδόχου
- Συρρίκνωση του κλάδου
- Έλλειψη επιχειρησιακής μνήμης μετά τη μεταβίβαση (παρατηρείται το φαινόμενο ΜΜΕ με πολυετή λειτουργία να αντιμετωπίζονται ως νεοσύστατες, κυρίως σε ότι αφορά στο καθεστώς ενισχύσεων)
- «Άτυπη» μεταβίβαση επιχειρήσεων, κυρίως εξ αιτίας της αδυναμίας έκδοσης άδειας λειτουργίας, λόγω πολεοδομικών απαγορεύσεων, αλλά και εξ αιτίας των φορολογικών επιβαρύνσεων της μεταβίβασης
- Χαμηλό επίπεδο κατάρτισης των διαδόχων (σε πολλές περιπτώσεις ο διάδοχος αναλαμβάνει «αναγκαστικά» την ευθύνη λειτουργίας της επιχείρησης λόγω έλλειψης προοπτικής απασχόλησης του σε άλλο αντικείμενο) και
- Δυσκολία μεταβίβασης λόγω αδυναμίας εύρεσης διαδόχων*
Τι γίνεται αν ο ιδρυτής δεν βρίσκει διαδόχους; Η επιχείρηση κλείνει “λόγω συνταξιοδότησης”; Το βασικό μας πρόβλημα, ειδικά στην Ελλάδα, είναι ότι έχουμε χιλιάδες νέους ανθρώπους με πτυχία και μεταπτυχιακά, που δεν βρίσκουν δουλειά, και στην καλύτερη περίπτωση μεταναστεύουν. Από την άλλη, υπάρχουν επίσης χιλιάδες ιδρυτές – ηγέτες οικογενειακών επιχειρήσεων, που ενώ κατάφεραν να δημιουργήσουν μια αρκετά επιτυχημένη επιχείρηση “δεν ξέρουν τι να την κάνουν”. Είναι αυτοί που είτε δεν έχουν κάποιον “φυσικό” διάδοχο είτε τα παιδιά τους έχουν άλλα ενδιαφέροντα. Άρα, δημιουργείται πλέον μια κοινωνική ανάγκη: όλοι αυτοί οι νέοι να γίνουν το “νέο αίμα” στις υγιείς και βιώσιμες οικογενειακές επιχειρήσεις που υπάρχουν γύρω μας. Οι νέοι επιχειρηματίες συχνά ξεχνούν ότι ο μόνος τρόπος άσκησης επιχειρηματικής δραστηριότητας δεν είναι η δημιουργία μιας νέας επιχείρησης. Γι’ αυτό, κάποιος πρέπει να ενημερώσει και τις δυο πλευρές ότι έχουν ένα κοινό πρόβλημα που μια σωστή ενημέρωση και ανάλυση για το θέμα της σωστής και επιτυχημένης διαδοχής θα μπορούσε να το λύσει. Η εξασφάλιση της σωστής διαδοχής, και σε μια τέτοια περίπτωση, δηλαδή “εκτός επιχείρησης”, περιορίζει τη “σπατάλη” δεξιοτήτων και την απώλεια θέσεων απασχόλησης και εξασφαλίζει την παρουσία της επιχείρησης στην αγορά και τη διατήρηση της φήμης της*
*Το άρθρο γράφτηκε με έμπνευση ή/και στοιχεία από το βιβλίο/πρακτικό οδηγό με τίτλο «Η διαδικασία διαδοχής στις οικογενειακές επιχειρήσεις», που έγραψαν ο διευθυντής Τεκμηρίωσης και Μελετών του Συνδέσμου Βιομηχανιών Βορείου Ελλάδος (ΣΒΒΕ), δρ Χρήστος Γεωργίου και ο καθηγητής, δρ Αστέριος Κεφαλάς, αλλά και με βάση δηλώσεις του πρώτου. Η δεύτερη έκδοση του βιβλίου κυκλοφόρησε τον φετινό Μάιο.
