Η ομάδα έρευνας του Μηχανισμού των Αντικυθήρων του ΑΠΘ, από αριστερά προς τα δεξιά:
Μαγδαληνή Αναστασίου, Ι. Η. Σειραδάκης, Κ. Ευσταθίου, Α. Μπασιακούλης, Μ. Ευσταθίου
1. Εισαγωγή
Ο Μηχανισμός των Αντικυθήρων ήταν ένας αναλογικός υπολογιστής εκπληκτικής τεχνολογίας. Κατασκευάστηκε πριν από 2000 χρόνια και χρησιμοποιείτο για τον ακριβή υπολογισμό της θέσης του Ηλίου, της Σελήνης και, πιθανώς, των πλανητών, στον ουρανό. Υπολόγιζε τις φάσεις της Σελήνης, προέβλεπε εκλείψεις και προσδιόριζε την ημερομηνία τέλεσης των αρχαίων στεφανιτών αγώνων (Ολυμπιακούς, Ίσθμια, Νέμεα, Πύθεια, Νάα). Στις εξωτερικές πλάκες και στο εσωτερικό του έφερε αστρονομικές, γεωγραφικές και τεχνολογικές επιγραφές. Χάρη στις καινοτόμες τεχνικές διερεύνησης που χρησιμοποιήθηκαν, διαβάστηκαν κείμενα χαμένα για πάνω από 2000 χρόνια! Όλες οι επιγραφές είναι γραμμένες με ελληνικούς χαρακτήρες. Οι διαστάσεις του ήταν περίπου 30×20×10 cm. Είχε μια διπλή κυκλική κλίμακα έμπροσθεν και δύο ελικοειδείς κλίμακες όπισθεν. Είναι τόσο σημαντικός για την εξέλιξη της Τεχνολογίας, όσο και η Ακρόπολη για την εξέλιξη της Αρχιτεκτονικής. Παρόμοιος αρχαίος μηχανισμός δεν έχει βρεθεί μέχρι σήμερα. Έτσι εύλογα γεννάται το ερώτημα τι τεχνική υποδομή υπήρχε την εποχή που κατασκευάστηκε και τι απέγινε η γνώση και η τέχνη που περιείχε.
Στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης μια ομάδα ερευνητών μελετά από το 2007 το Μηχανισμό των Αντικυθήρων. Η ομάδα, αυτή τη στιγμή, αποτελείται από τους Καθηγητή Κυριάκο Ευσταθίου (Τμήμα Μηχανολόγων Μηχανικών), Καθηγητή Ιωάννη Σειραδάκη (Τμήμα Φυσικής), Μαγδαληνή Αναστασίου (Δρ. Τμήμα Φυσικής), τους Μηχανολόγους Μηχανικούς και υποψήφιους διδάκτορες Αλέξανδρο Μπασιακούλη και Μαριάννα Ευσταθίου (Τμήμα Μηχανολόγων Μηχανικών) και τον Αρχαιολόγο – Δύτη Αλέξανδρο Τούρτα. Στα πλαίσια αυτής της μελέτης κατασκευάστηκε το 2008 πιστό αντίγραφο του Μηχανισμού σε πραγματικές διαστάσεις (V1.1/2008) και το 2011 πιστό λειτουργικό αντίγραφο του Μηχανισμού σε πραγματικές διαστάσεις (V2.1/2011) και με πραγματικό τρόπο συναρμολόγησης. Τα αντίγραφα που κατασκευάστηκαν περιέχουν 37 συνεργαζόμενους οδοντωτούς τροχούς και δύο κορόνες (29 εντοπίστηκαν σε θραύσματα του μηχανισμού και άλλοι 10 προέκυψαν λαμβάνοντας υπόψη σχετικά αστρονομικά μεγέθη). Η ομάδα του ΑΠΘ σχεδίασε νέο, επικαιροποιημένο μοντέλο, το οποίο περιλαμβάνει τα νέα στοιχεία της έρευνας, και εντός των επομένων μηνών θα το κατασκευάσει. Την τρισδιάστατη παραμετρική σχεδίαση του νέου μοντέλου αλλά και την κατασκευή του ανέλαβαν, υπό την επίβλεψη του Καθηγητή Κυριάκου Ευσταθίου, τα μέλη της ομάδας, Αλέξανδρος Μπασιακούλης και Μαριάννα Ευσταθίου Μηχανολόγοι Μηχανικοί και υποψήφιοι διδάκτορας στο Τμήμα Μηχανολόγων Μηχανικών του ΑΠΘ /1,2/.
Το αντίγραφο του Μηχανισμού των Αντικυθήρων V2.1/2011
2. Πρόσθετα στοιχεία και διαφοροποιήσεις του νέου μοντέλου σε σχέση με τα προηγούμενα
2.1 Νέος σχεδιασμός της οπίσθιας πλάκας των ενδείξεων του Μηχανισμού
2.1.1 Νέος σχεδιασμός των συρόμενων δεικτών των κλιμάκων Μέτωνα και Σάρος (Εκλείψεων)
Το 2008 η ομάδα του ΑΠΘ προσδιόρισε τη δομή των συρόμενων δεικτών των ελικοειδών κλιμάκων του Μέτωνα και του Σάρος /3/. Νέα έρευνα της ομάδας κατέληξε στη τελική μορφή αυτών των δεικτών /4/.
Συρόμενοι δείκτες
2.1.2 Νέος σχεδιασμός της οπίσθιας πλάκας των ενδείξεων του Μηχανισμού των σπειρών κλιμάκων Μέτωνα και Σάρος (Εκλείψεων) της οπίσθιας πλάκας του Μηχανισμού
Έρευνα της ομάδας του ΑΠΘ, με βασική ερευνήτρια τη Μαγδαληνή Αναστασίου, μελέτησε επισταμένα τις ελικοειδείς σπείρες των κλιμάκων Μέτωνα και Εκλείψεων, της οπίσθιας πλάκας του Μηχανισμού και απέδειξε ότι α) οι σπείρες αυτές είναι σπείρες δύο ημικυκλίων και β) οι υποδιαιρέσεις των κελιών των σπειρών είναι έτσι διαμορφωμένες, ώστε οι δείκτες των σπειροειδών κλιμάκων οι οποίοι περιστρέφονται με κέντρο, το ένα από τα κέντρα των δύο ημικυκλίων, να δείχνει την σωστή ένδειξη και στα ημικύκλια που είναι σχεδιασμένα με το άλλο κέντρο /4/.
2.2 Νέα σχεδίαση των εξωτερικών πλακών των ενδείξεων και των ελασμάτων με τις επιγραφές στις θύρες του Μηχανισμού
Από έρευνα μιας διευρυμένης διεθνούς ομάδας ερευνητών, στην οποία σημαντικό ρόλο κατέχει η ερευνήτρια του ΑΠΘ Μαγδαληνή Αναστασίου διάβασε περίπου 1000 επιπλέον γράμματα στα θραύσματα του Μηχανισμού. Έτσι ενώ στο μοντέλο V2.1 του2011 υπάρχουν χαραγμένα περίπου 2000 γράμματα, σο νέο μοντέλο V3.1 του 2015 θα χαραχτούν περίπου 3000 γράμματα.
2.3 Εμπρόσθια θύρα του Μηχανισμού
Το μπρούντζινο έλασμα, με τις επιγραφές στην εμπρόσθια όψη, είναι στο εξωτερικό της πόρτας, ενώ το αντίστοιχο της πίσω όψης, είναι στο εσωτερικό της πόρτας.
2.4 Αριθμός δεικτών ενδείξεων
Σε έρευνα που ολοκληρώθηκε, η ομάδα του ΑΠΘ, κατόρθωσε να εντάξει το θραύσμα D, το οποίο βρέθηκε στο ναυάγιο των Αντικυθήρων μαζί με τα υπόλοιπα, στον Μηχανισμό. Αποτελούσε μέρος του Μηχανισμού των Αντικυθήρων. Υπολόγιζε την εξίσωση του χρόνου. Υπολόγιζε δηλαδή, τη διαφορά του αληθή χρόνου από τον μέσω χρόνο. Με άλλα λόγια υπολόγιζε για κάθε μέρα του χρόνου, πόσα λεπτά πρέπει να αθροιστούν ή να αφαιρεθούν στην ώρα που μας δείχνει ένα ηλιακό ρολόι (αληθής χρόνος) για να βρούμε την ώρα, που δείχνουν τα σημερινά ρολόγια (μέσος χρόνος) Έτσι το νέο μοντέλο V3.1 του 2015 θα περιλαμβάνει ακόμη ένα δείκτη, ο οποίος θα δείχνει τη διαφορά του αληθή χρόνου σε σχέση με το μέσο (εξίσωση του χρόνου).
Μηχανολογική διάταξη που υπολογίζει την εξίσωση του χρόνου
Ψηφιακή αναπαράσταση του νέου μοντέλου (V3.1/2015) του Μηχανισμού των Αντικυθήρων, χωρίς το κουτί και τις αντίστοιχες πλάκες των επιγραφών
3. Βιβλιογραφία
1. K. Efstathiou, A. Basiakoulis, M. Efstathiou, M. Anastasiou, J. H. Seiradakis, Determination of the gears geometrical parameters necessary for the construction of an operational model of the Antikythera Mechanism, Mechanism and Machine Theory, 2012
2. M. Efstathiou, A. Basiakoulis, K. Efstathiou, M. Anastasiou, P. Boutbaras, J. H. Seiradakis, The Reconstruction of the Antikythera Mechanism, International Journal of Heritage in the Digital Era, 2013
3. K. Efstathiou, T. Zacharopoulou, M. Anastasiou, J. H. Seiradakis, A New Model of the Antikythera Mechanism, XXIII ICHST (International Congress of History of Science and Technology) Ideas and Instruments in Social Context, 28 July – 2 August 2009, Budapest, Hungary
4. M. Anastasiou, J. H. Seiradakis, C. C. Carman, K. Efstathiou, The Antikythera Mechanism: The Construction of the Metonic Pointer and the Back Plate Spirals, Journal for the History of Astronomy, 2014
