ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΟΣ Ο.Λ.Θ. «Αποκατάσταση και επανάχρηση του συγκροτήματος των σταβλικών εγκαταστάσεων και του περιβάλλοντα χώρου τους εντός του λιμένα Θεσσαλονίκης» ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ Α’ ΒΡΑΒΕΙΟΥ

Πόλη και Λιμάνι: μια νέα σχέση σε μια νέα αφήγηση

Διεθνώς, τα σύγχρονα αστικά λιμάνια προσελκύουν γύρω τους συστάδες επιχειρήσεων που συνδέονται με τις δραστηριότητές τους. Εγκαταστημένες στις ενδιάμεσες, μεταβατικές ζώνες μεταξύ πόλης και λιμένα, συγκεντρωμένες χωρικά, οι επιχειρήσεις δημιουργούν σταδιακά ένα ανταγωνιστικό περιβάλλον που διαθέτει τα πλεονεκτήματα της χωρικής εγγύτητας και των επιχειρηματικών συνεργιών που αναπτύσσονται. Αυτό το ανταγωνιστικό περιβάλλον προσελκύει, στη συνέχεια, και άλλες δραστηριότητες δημιουργώντας αστικές ζώνες όπου η ιστορική σχέση πόλης – λιμένα επανασυγκροτείται στο πλαίσιο ενός νέου αστικού αφηγήματος του 21ου αιώνα.

Η Θεσσαλονίκη μπορεί να αξιοποιήσει το συγκριτικό πλεονέκτημα του λιμανιού της και να επανασυμμαχήσει με αυτό. Στοχεύοντας σε αυτό, ο Ο.Λ.Θ. πήρε τη σημαντική πρωτοβουλία να προκηρύξει έναν αρχιτεκτονικό διαγωνισμό επανασχεδιασμού μιας τέτοιας ενδιάμεση, μεταβατική ζώνης. Ο πανελλήνιος ανοικτός αρχιτεκτονικός διαγωνισμός ιδεών «Αποκατάσταση και επανάχρηση του συγκροτήματος των σταβλικών εγκαταστάσεων και του περιβάλλοντα χώρου τους εντός του λιμένα Θεσσαλονίκης» είχε ως αντικείμενο τη διατύπωση ιδεών για τη συντήρηση, αποκατάσταση και ανάπλαση των κτιρίων και του περιβάλλοντα χώρου των σταβλικών εγκαταστάσεων του Τομέα V του λιμανιού έτσι ώστε να δημιουργηθεί ένα λειτουργικό σύνολο που θα καλύψει δραστηριότητες συμβατές με αυτές που προβλέπονται από το Master Plan του Λιμένα Θεσσαλονίκης. Οι προβλεπόμενες από το Master Plan χρήσεις περιλαμβάνουν εμπορικά καταστήματα και καταστήματα παροχής υπηρεσιών συναφή με λιμενικές δραστηριότητες, θερμοκοιτίδες επιχειρήσεων, χώρους εστίασης και αναψυχής, αίθουσες διαλέξεων και εκδηλώσεων, χώρους εκθέσεων, στεγασμένους και υπαίθριους χώρους συνάθροισης κοινού, ελεύθερους χώρους πρασίνου και χώροι κυκλοφορίας (πεζόδρομοι – ποδηλατόδρομοι).

Το συγκρότημα των στάβλων λειτουργούσε στην Ελευθέρα Ζώνη Θεσσαλονίκης από τον Ιανουάριο του 1928, με σκοπό την παροχή διευκόλυνσης προς το ζωεμπόριο. Αποτελούνταν από ένα τριώροφο στάβλο και τέσσερις μονώροφους. Στους πέντε αυτούς στάβλους μπορούσαν να στεγαστούν με άνεση 350 μεγάλα ζώα, 4.450 μικρά και 200 χοίροι. Τα ζώα μετακινούνταν εκεί με τραίνα. Από τη δεκαετία του 1970 τα κτίρια σταδιακά εγκαταλείπονται λόγω του ότι δεν υπήρχε πλέον ανάγκη παραμονής μεγάλου αριθμού ζώων στους στάβλους εφόσον τα ζώα σφαγιάζονταν και διακινούνταν με containers. Τα κτίρια του συγκροτήματος των Στάβλων έχουν χαρακτηριστεί ως μνημεία από το Υπουργείο Πολιτισμού (στοιχεία από τη τεχνική έκθεση του ΟΛΘ για τον διαγωνισμό).

1. ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΙΔΕΑ – ΟΡΓΑΝΩΣΗ

Η δυναμική συνύπαρξη παλαιών και νέων δομών

Βασική επιδίωξη της πρότασης είναι η ενεργοποίηση και η ανάδειξη των ιδιαίτερων δομικών και συντακτικών χαρακτηριστικών των ιστορικών δομών, μέσω ειδικών σχεδιαστικών στρατηγικών ένταξης και ενσωμάτωσης νεωτερικών στοιχείων, σε απόλυτο διάλογο με τον ιστορικό χαρακτήρα του τόπου.

Τα παλαιά κελύφη και ο ζωτικός ιστορικός περιβάλλων χώρος τους, με τα ιδιαίτερα γνωρίσματα και μνήμες ενός βιομηχανικού τοπίου, αποκαθίστανται και ανασχεδιάζονται με γνώμονα τη διατήρηση και την ανάδειξη των συντακτικών στοιχείων της αρχιτεκτονικής τους φυσιογνωμίας και των δομικών τους χαρακτηριστικών. Οι νέες επεμβάσεις “φιλοξενούνται” εντός του ιστορικού τόπου διατηρώντας ένα χαρακτήρα εφήμερο, ευέλικτο, ανακλητό, με αναφορές στις ιστορικές δομές, αλλά ταυτόχρονα απόλυτα σύγχρονο.

Από τον κεντρικό διαχωρισμό στη δυναμική ενοποίηση

Το συγκρότημα των στάβλων του Ο.Λ.Θ. σχεδιάστηκε, οργανώθηκε και λειτούργησε με βάση έναν κεντρικό άξονα κίνησης εκατέρωθεν του οποίου διανέμοντο τα μικρά και τα μεγάλα ζώα από τα βαγόνια προς τις σταβλικές εγκαταστάσεις. Η θεμελιώδης αυτή οργανωτική και λειτουργική δομή υπήρξε καταλυτική για την διαμόρφωση της κεντρικής ιδέας για την προτεινόμενη οργάνωση κινήσεων και λειτουργιών καθώς και των νέων χρήσεων του συγκροτήματος.

Η προτεινόμενη λειτουργική οργάνωση, οι μορφές, οι απλές κατασκευές καθώς και τα χρησιμοποιούμενα υλικά παραπέμπουν, με συμβολικό τρόπο, στις εφήμερες μετακινήσεις των βαγονιών καθώς και στην ιδιαίτερη κατασκευαστική τεχνολογία των σταβλικών εγκαταστάσεων. Το κεντρικό “κανάλι” με τις σιδηροτροχιές μέσω του οποίου πραγματοποιούνταν οι φορτοεκφορτώσεις και διαιρούσε λειτουργικά τον υπαίθριο χώρο σε δύο ενότητες, προτείνεται να μετατραπεί σε ενοποιητικό, οργανωτικό και λειτουργικό στοιχείο του επανασχεδιασμού του υπαίθριου χώρου.

Ο προτεινόμενος νέος κεντρικός άξονας αποτελούμενος από πλατφόρμες, γέφυρες, περάσματα μέσα από εκθεσιακά περίπτερα, στέγαστρα και φωτιστικά, προορίζεται να διαδραματίσει ένα πλαίσιο χώρων στάσης καθώς και διαδρομών, στους οποίους αναμένεται να αναπτύσσονται διάφορες δραστηριότητες. Οι κατασκευές οι οποίες τον συνθέτουν προτείνονται απλές, ανακλητές, με αδρές λεπτομέρειες που υλοποιούνται με τη χρήση ξύλινων και μεταλλικών στοιχείων, τα οποία παραπέμπουν στην κατασκευαστική τεχνολογία των βαγονιών αλλά και στις στέγες των σταβλικών εγκαταστάσεων.

2. ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ – ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ

Καινοτόμος επιχειρηματική νησίδα για τη θαλάσσια οικονομία

Στοχεύοντας στην ανάπτυξη μιας νησίδας έντασης γνώσης, τεχνολογίας και δημιουργικότητας, ο Τομέας V του Ο.Λ.Θ. προτείνεται να οργανωθεί ως σύγχρονο πολυδύναμο τοπίο τοποθετημένο εννοιολογικά ανάμεσα στο λιμάνι και την πόλη, ανάμεσα στο ιστορικό παρελθόν και το καινοτόμο μέλλον, ανάμεσα στον κόσμο της πρωτοπόρας επιχειρηματικότητας αλλά και της δημιουργίας και του πολιτισμού.

Προτείνεται, το μίγμα των λειτουργιών επανάχρησης να είναι τέτοιο ώστε να συντελεί στην ανάδυση μιας σύγχρονης νησίδας καινοτομίας και επιχειρηματικότητας γύρω από τον κλάδο της ναυτιλίας, τη θαλάσσια οικονομία και τη λεγόμενη «γαλάζια ανάπτυξη» (blue growth) η οποία αναδεικνύεται σε μια σημαντική μακροπρόθεσμη στρατηγική της Ευρωπαϊκής Ένωσης αλλά και μια ρεαλιστική πρόκληση ανάπτυξης της τοπικής οικονομίας.

Έτσι η πρόταση οργανώνει τις νέες χρήσεις και λειτουργίες της νησίδας ως εξής:

1. Θερμοκοιτίδα νεοφυών επιχειρήσεων στον τριώροφο στάβλο 50Γ

2. Ανάπτυξη Fab Lab στον στάβλο 50Β που υποστηρίζει την λειτουργία της θερμοκοιτίδας επιχειρήσεων. Το Fab Lab είναι μια πρωτό­τυπη ιδέα που ξεκίνησε από τα εργαστήρια του MIT ως χώ­ρος πρωτοποριακής έρευνας στην ψηφιακή παραγωγή προϊόντων (digital printing, prototyping και modeling). Τo MIT έχοντας αναπτύξει έναν κορμό από εργαλεία και μεθόδους δημιούργησε ένα ευέλικτο μοντέλο παραγωγής σύμφωνα με το οποίο, νέα εργαστήρια, σε διάφορες πόλεις του κόσμου, μπορούν να λάβουν το συγκεκριμένο brand name. Το Fab Lab του Ο.Λ.Θ μπορεί να αναπτυχθεί ως σύμπραξη του Οργανισμού Λιμένα με την Πολυτεχνική Σχολή Α.Π.Θ. και άλλων επαγγελματικών ή διοικητικών φορέ­ων της πόλης και να εξειδικευτεί στους κλάδους στόχευσης της θερμοκοιτίδας (π.χ. σχεδιασμός ιστιοπλοϊκών, αρχιτεκτονική πλοίων κλπ).

3. Χώρος πολλαπλών δρώμενων – show/expo room στον στάβλο 50Α

4. Εστιατόριο στον στάβλο 50Δ

5. Café – πωλητήριο – info point, στον στάβλο 50Ε

3. ΑΝΑΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ ΚΑΙ ΝΕΕΣ ΧΡΗΣΕΙΣ ΑΝΑ ΚΤΙΡΙΟ

Στάβλος 50Γ – Θερμοκοιτίδα νεοφυών επιχειρήσεων

Η σημαντικότερη χρήση φιλοξενείται στο σημαντικότερο κτίριο στοχεύοντας να αποδώσει και την κυρίαρχη ταυτότητα της περιοχής ως επιχειρηματική νησίδα. Το εμβληματικό κτίριο του τριώροφου στάβλου, σημείο αναφοράς και land mark του ιστορικού συγκροτήματος, ανασχεδιάζεται με βασικό γνώμονα τη διατήρηση και ανάδειξη του χαμηλότονου μνημειακού του χαρακτήρα και της απόλυτα λειτουργικής δομοστατικής και ενεργειακής του οργάνωσης, λαμβάνοντας υπ΄ όψιν τη σημερινή φυσική του κατάσταση.

Η κεντρική ιδέα του ανασχεδιασμού βασίστηκε στην οπτική και λειτουργική ενοποίηση όλων των επιπέδων, μέσω της διάνοιξης ενός κεντρικού “εσωτερικού αιθρίου”. Με την κίνηση αυτή αναδεικνύεται με εμφατικό τρόπο ο πλούτος των συντακτικών και δομικών του χαρακτηριστικών, σε όλες τις στάθμες, ενώ ταυτόχρονα αναδύεται ένας νέος, αρχιτεκτονικά ενδιαφέρων και δυναμικός εσωτερικός χώρος, που εξασφαλίζει ένα ενοποιημένο περιβάλλον φιλοξενίας των νέων χρήσεων, ευχάριστο, λειτουργικό, με αναφορές στην αρχική χρήση, αλλά ταυτόχρονα εναρμονισμένο στις σύγχρονες συνθήκες διαμονής και εργασίας.

Στάβλος 50Β – Fabrication Laboratory (FAB LAB)

Στον στάβλο 50Β οργανώνεται το Fab Lab. Στο κτίριο διατηρούνται οι δύο είσοδοι σε κάθε μία από τις δύο στενές πλευρές ώστε να εξασφαλίζεται η διαμπερής κυκλοφορία. Πλευρικά τοποθετούνται όλα τα διαμερίσματα με τον εξειδικευμένο εξοπλισμό ενώ στο κέντρο αναπτύσσονται ανοικτοί συνεργατικοί χώροι εργασίας και χώρος χαλάρωσης. Κατασκευάζονται δύο πατάρια για την οργάνωση γραφείων διοίκησης, διαχείρισης, έρευνας και ανάπτυξης του Fab Lab. Η εγγύτητα με τον στάβλο 50Α (expo/show room) μπορεί να υποστηρίξει την προβολή και διάθεση έργων και προϊόντων που παράγονται στο Fab Lab ενώ η συμπληρωματικότητα ως προς την θερμοκοιτίδα (στάβλος 50Γ) συγκροτεί ένα κτιριακό σύνολο ως ένα “ναυπηγείο” επιχειρηματικότητας.

Στάβλος 50Α: Show room – Χώρος πολλαπλών δρώμενων

Ο στάβλος 50Α οργανώνεται ως ευέλικτος χώρος πολλαπλών δρώμενων και εκθεσιακών γεγονότων. Μπορεί να φιλοξενήσει μικρά και μεγαλύτερα συνέδρια, εκθέσεις τέχνης αλλά και επαγγελματικές / κλαδικές εκθέσεις. Μπορεί να λειτουργεί υποστηρικτικά της θερμοκοιτίδας και του Fab Lab αλλά και ανεξάρτητα φιλοξενώντας εικαστικά γεγονότα της πόλης.

Στάβλος 50Ε: Café – πωλητήριο – πληροφορίες

Ο στάβλος 50Ε έχει σχεδόν καταρρεύσει επομένως κατά την εκτίμησή μας δεν είναι δυνατόν να αποκατασταθεί. Εδώ οργανώνεται ένα Info Point, ένα σημείο στάσης που μπορεί να απευθύνεται σε επισκέπτες – τουρίστες.

Στάβλος 50Δ – Εστιατόριο

Ο στάβλος 50Δ λειτουργούσε ως ημιϋπαίθριο στέγαστρο αιγοπροβάτων με χαρακτηριστική δίδυμη δίρριχτη στέγη, όπως διακρίνεται ευκρινώς σε παλιές φωτογραφίες. Μετατρέπεται σε εστιατόριο η οργάνωση του οποίου γίνεται γύρω από κεντρική ανοιχτή κουζίνα όπου περιμετρικά της χωροθετούνται έξι τυπολογίες συνάθροισης συνδαιτυμόνων. Στόχος είναι η δημιουργία ενός πολυλειτουργικού χώρου εστίασης που προσφέρεται για όλες τις περιστάσεις και απευθύνεται τόσο στους χρήστες της επιχειρηματικής νησίδας όσο και στην πόλη γενικότερα.

Ως επίλογος

Η βιομηχανική κληρονομιά της Θεσσαλονίκης συνιστά ένα σημαντικό και πλούσιο απόθεμα στο οποίο μπορούν να αναπτυχθούν νέοι δυναμικοί τόποι της σύγχρονης ζωής της πόλης (επιχειρηματικότητα, εργασία, χώροι νέας συλλογικότητας, δημόσιοι χώροι και χώροι πολιτισμού). Ο διαγωνισμός του Ο.Λ.Θ αποτελεί μια σημαντική αρχή προς αυτή την κατεύθυνση που ελπίζουμε να έχει συνέχεια.

ΟΜΑΔΑ ΜΕΛΕΤΗΣ

ΔΟΥΣΗ ΜΑΡΙΑ, Αρχιτέκτων Μηχανικός, Επίκουρη Καθηγήτρια Α.Π.Θ.

ΑΛΕΞΙΑΔΟΥ ΣΩΤΗΡΙΑ, Αρχιτέκτων Μηχανικός, MSc. in Urban Strategies

ΑΠΟΤΣΟΣ ΣΤΑΥΡΟΣ, Αρχιτέκτων Μηχανικός (με ποσοστό συμμετοχής 17%)

ΒΡΕΝΤΖΟΣ ΜΙΧΑΛΗΣ, Msc προστασία, συντήρηση και αποκατάσταση ιστορικών μνημείων και συνόλων

ΜΠΟΥΓΙΟΥΚΛΗΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ, Msc προστασία, συντήρηση και αποκατάσταση ιστορικών μνημείων και συνόλων

ΤΑΡΑΝΗ ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ, Αρχιτέκτων Μηχανικός

Σύμβουλοι:

ΝΟΜΙΚΟΣ ΜΙΧΑΗΛ, Αρχιτέκτων Μηχανικός, Ομότιμος Καθηγητής Α.Π.Θ.

ΔΟΔΟΥΡΑ ΧΡΙΣΤΙΝΑ, Πολιτικός Μηχανικός

ΤΟΛΙΔΗΣ ΑΣΤΕΡΙΟΣ, Ηλεκτρολόγος Μηχανικός και Μηχανικός Υπολογιστών