Μητροπολιτικό Πάρκο Παύλου Μελά

Απόδοση σε κοινή χρήση του ΜΠΠΜ: Βασικές κατευθύνσεις

Πρόδρομος Νικηφορίδης, Επιστημονικός Σύμβουλος Δημάρχου
 

Η απόδοση του πρώην στρατοπέδου Παύλου Μελά σε κοινή χρήση και η δημιουργία του πάρκου είναι το τρίτο πιο σημαντικό γεγονός στη νεώτερη πολεοδομική ιστορία της Θεσσαλονίκης. Ο επανασχεδιασμός της Θεσσαλονίκης από τον Ερνέστ Εμπράρ μετά την πυρκαγιά ήταν το μεγαλύτερο γεγονός, παγκόσμιας κλίμακας, για στις αρχές του 20ου αιώνα. Η δημιουργία της Νέας Παραλίας με την επιχωμάτωση αποτέλεσε τη δεκαετία του ΄60 ένα γεγονός που τώρα πια μπορούμε να το αξιολογήσουμε ως το σημαντικότερο εκείνης της εποχής. Σκεφτείτε μόνο ότι αν δεν είχε γίνει η επιχωμάτωση δεν θα υπήρχαν τα 250 πολυτιμότερα στρέμματα της Νέας Παραλίας σε αυτή την πόλη, δεν θα υπήρχε διέξοδος στη θάλασσα για τους κατοίκους και επισκέπτες. 100 χρόνια μετά από την πυρκαγιά και καταστροφή της πόλη η απόδοση των 350 στρεμμάτων στους πολίτες της Θεσσαλονίκης θα δώσει ανάσες ζωής στη δυτική και όχι μόνο Θεσσαλονίκη. Μία περιοχή που υπήρξε για 100 χρόνια θύλακας αποκλεισμού, μία από τις κατάρες της περιοχής θα γίνει σε σύντομο διάστημα η ευλογία της. Ότι πιο γενναιόδωρο έχει δοθεί σε αυτή την πόλη και ειδικότερα στη συγκεκριμένη περιοχή τις τελευταίες δεκαετίες.

Το μελλοντικό Μητροπολιτικό Πάρκο Παύλου Μελά είναι ένας χώρος ανοιχτός, προσβάσιμος και φιλικός σε όλους, χωρίς αποκλεισμούς, ένας δημοκρατικός χώρος. Το μελλοντικό ΜΠΠΜ είναι ένας χώρος περιπάτου, ανάπαυσης, αθλητισμού, πολιτισμού, κοινωνικοποίησης, δράσεων πολλαπλών μορφών και πάνω από όλα ένας τόπος απόδρασης από τη δύσκολη καθημερινότητα της πόλης μας. Είναι όμως και ένας χώρος εκπαίδευσης και μάθησης, για όλους, μικρούς και μεγάλους. Είναι ένα μητροπολιτικό εργαστήρι για τη φύση, τον άνθρωπο, τα ζώα, τη συνύπαρξη και την ειρήνη και οπωσδήποτε τη μνήμη του τόπου και της κοινωνίας μας. Ένας χώρος οριοθετημένος με ισχυρή θέση και υπόσταση, με 1200 υφιστάμενα δέντρα και 2500 που θα φυτευτούν, ένας χώρος πρασίνου που ανάλογος του δεν υπάρχει στη Θεσσαλονίκη. Περίπατοι στη φύση, ποδηλατόδρομοι και πεζόδρομοι, πέργκολες, καθιστικά δημιουργούν ένα πλέγμα διαδρομών και στάσεων. Υφιστάμενοι πευκώνες και σχεδιαζόμενοι ελαιώνες και οπωρώνες με πολλά καλλωπιστικά είναι ο μελλοντικός πλούτος του Μητροπολιτικού Πάρκου. Ελιές, δαμασκηνιές, καρυδιές, κερασιές, μουσμουλιές, αμυγδαλιές, συκιές, κυδωνιές θα δημιουργήσουν οικεία τοπία της ελληνικής φύσης. Το Μητροπολιτικό Πάρκο Παύλου Μελά είναι ένας χώρος μνήμης και ιστορικής συνέχειας. Ένα Οθωμανικό στρατόπεδο με εξαιρετικά κτίρια που μνημονεύονται για την αρχιτεκτονική τους από ευρωπαίους περιηγητές στις αρχές του 20ου αιώνα. Ένα στρατόπεδο-φυλακή για πολλούς πατριώτες την περίοδο της γερμανικής κατοχής, τόπος εκτελέσεων. Οθωμανικά κτίρια, η φυλακή, νεώτερα κτίρια, αποθήκες και μηχανουργία είναι σήμερα το κτιριακό δυναμικό του μελλοντικού Μητροπολιτικού Πάρκου Παύλου Μελά.

Το Πάρκο δεν είναι μόνο ένας τόπος που εισπράττουμε τη γενναιοδωρία της φύσης, είναι και ένας τόπος έκφρασης. Στο Μητροπολιτικό Πάρκο οι άνθρωποι ηρεμούν, χαλαρώνουν, χαμογελούν και συζητούν, γίνονται άλλοι άνθρωποι, κάνουν βόλτα, παίζουν, κάνουν ποδήλατο και απολαμβάνουν το φυσικό τοπίο.

Οι Νέοι θα αναζητήσουν με την ορμή που τους διακρίνει λύσεις και διεξόδους στη καθημερινότητα τους, θα μπουν στο Μητροπολιτικό Πάρκο και θα αναζητήσουν τους δικούς τους χώρους, θα διερευνήσουν τα δικά τους μονοπάτια. Θέλουμε οι Νέοι να βρουν διέξοδο στις αναζητήσεις τους, θέλουμε να παραμείνουν στο Μητροπολιτικό Πάρκο και να δημιουργήσουν. Πρέπει όμως και να τους δώσουμε αυτή τη δυνατότητα.

Μουσεία, μνημεία, Δημοτικά κτίρια και κτίρια υποστήριξης της λειτουργίας του Πάρκου είναι απαραίτητα και έχουν προβλεφτεί. Όλος ο ανοιχτός χώρος του Πάρκου είναι διαθέσιμος σε οποιαδήποτε δραστηριότητα που έχει χαρακτηριστικά κοινής αποδοχής. Όμως, οι ανάγκες δεν περιορίζονται σε υπαίθριους χώρους. Χώροι πολιτισμού, όχι αναγκαστικά στο ρόλο του θεατή είναι αναγκαίοι σε αυτό το Πάρκο. Χώροι έκφρασης νέων και λιγότερο νέων, χώροι συνύπαρξης όλων, όμοιων και διαφορετικών είναι το ζητούμενο. Ένα καταφύγιο για όλους, μία στέγη δημιουργίας και έκφρασης, ένας χώρος εκμάθησης και κοινωνικοποίησης, ένα στέκι για μικρούς και μεγάλους, αυτό είναι το ζητούμενο.

Το ΜΠΠΜ θα ταξιδέψει τις επόμενες δεκαετίες χιλιάδες νέους ανθρώπους σε ταξίδια γνώσης, εμπειρίας, σε αναζήτηση ενός καλύτερου αύριο. Αθλητισμός, μουσική, χορός, ζωγραφική και γλυπτική, γιόγκα, εργαστήρια ανακύκλωσης, χειροτεχνίας, θέατρο και κινηματογράφος, η ανάγνωση και η αναψυχή συνυπάρχουν, και συνεργούν.

ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΤΙΚΟ ΠΑΡΚΟ ΠΑΥΛΟΥ ΜΕΛΑ
ΔΕΣΜΕΥΣΕΙΣ, ΣΤΟΧΟΙ ΚΑΙ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΕΙΣ ΤΟΥ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΟΥ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΥ

Παρασκευή Κούρτη,  Αναπλ. Διευθύντρια Διεύθυνσης Σχεδιασμού, Αστικής Ανάπτυξης,  Χρηματοδοτικών Προγραμμάτων

Με μεγάλη μου χαρά σας καλωσορίζω εκ μέρους της Δ/νσης Σχεδιασμού & Αστικής Ανάπτυξης και του υπηρεσιακού μηχανισμού του Δήμου στη σημερινή μας εκδήλωση. Τα όσα θα σας παρουσιάσουμε σήμερα περιλαμβάνονται στο στρατηγικό κείμενο που οι περισσότεροι έχετε δει και όσοι δεν το έχετε δει μπορείτε είτε να το κατεβάσετε από τον ιστότοπο του δήμου (https://drive.google.com/file/d/0B12XnGhgh_smOEZXTVdmQ3diZXc/view) είτε να το προμηθευτείτε από τη γραμματεία.  Στην παρουσίασή μου δεν πρόκειται βέβαια να αναφερθώ στο σύνολο του στρατηγικού,  πρόκειται όμως να σχηματίσω ένα γενικό περίγραμμα με αναφορά στους στόχους και τις βασικές αρχές σχεδιασμού ως τις κρίσιμες εκείνες αποφάσεις  που αποτελούν και τον πυρήνα των προς διαβούλευση θεμάτων.

Ο Πρώτος και θεμέλιος πυλώνας σχεδιασμού των παρεμβάσεων στο στρατόπεδο αφορά την διαμόρφωση και απόδοση στην κοινωνία της πόλης ενός δημόσιου χώρου πρασίνου.

Η κατεύθυνση αυτή προβλέπεται ρητά στη Σύμβαση Παραχώρησης και στη νομοθεσία που επιτρέπει την ολοκλήρωσή της όπως στα ίδια κείμενα προβλέπεται και το ότι δεν θα υπάρξει στο στρατόπεδο δόμηση πλέον της υφιστάμενης. Η κύρια λειτουργία του στρατοπέδου ως δημόσιου χώρου πρασίνου και ο αποκλεισμός περαιτέρω δόμησης δεν αποτελεί όμως μόνο μια συνθήκη προερχόμενη από υπερκείμενα επίπεδα λήψης αποφάσεων. Αντανακλάται σε αυτά επειδή ακριβώς αναφύεται μέσα από τις πολυετής διεκδικήσεις του δήμου και της κοινωνίας των πολιτών που με το αίτημα για περισσότερο και ποιοτικότερο κοινόχρηστο χώρο πρασίνου στήριξαν και ώθησαν τη βελτίωση των όρων παραχώρησης.

Στο ότι η επανάχρηση του στρατοπέδου πρέπει να στοχεύει στην απόδοση ενός κοινόχρηστου πρασίνου υποδεικνύουν όμως και τα πολεοδομικά και αστικά δεδομένα της περιοχής. Το στρατόπεδο είναι αυτό το κόκκινο πολύγωνο στο γεωγραφικό κέντρο των δυτικών συνοικιών και γύρω του κατοικούν περί τις 330 χιλ. ψυχές. Οι γειτονιές που το περιβάλλουν είναι γειτονιές που οικοδομήθηκαν ταχύτατα άλλες ήδη από το μεσοπόλεμο και άλλες την πρώτη μεταπολεμική περίοδο, είναι γειτονιές με ιδιαίτερα υψηλούς συντελεστές δόμησης που αποδίδουν πυκνότητες κατοίκησης από 380 έως 550 άτομα ανά εκτάριο και είναι γειτονιές στις οποίες τα ελλείμματα σε κοινόχρηστη και κοινωφελή γη είναι ακόμη και σήμερα δυσθεώρητα. Σε αυτή την πολεοδομική πραγματικότητα και στην καθημερινότητα που την ακολουθεί προσφέρεται η έκταση των 332 στρ. πρασίνου που εάν αφαιρέσουμε τα 24 περίπου στρ. κτισμένου αποδίδουν κάτι λιγότερο από ένα στρ. πρασίνου ανά 1000 κατοίκους των δυτικών συνοικιών δηλαδή κάτι λιγότερο από ένα τετραγωνικό πρασίνου επιπλέον των σημερινών επιπέδων ανά κάτοικο.

Μια άλλη σημαντική παράμετρος που μας οδηγεί στην κατεύθυνση του κυρίαρχου πρασίνου είναι το ότι το στρατόπεδο είναι σήμερα ένας μεγάλος και πλούσιος πράσινος χώρος. Είναι ένας χώρος που καταλαμβάνεται σε ποσοστό 87% από πράσινο, με εκπληκτικές συνθήκες θέας, αερισμού και φωτισμού.

Αυτή τη βασική αρχή σχεδιασμού ακολουθούν δύο σημαντικές αποφάσεις

Α. όχι μόνο διατήρηση του κτισμένου ισοζυγίου του στρατοπέδου αλλά βελτίωσή του μέσα από ένα σενάριο κατεδαφίσεων κτισμένων χώρων επιφάνειας 10 περίπου στρεμμάτων.

Β. ενίσχυση και εμπλουτισμό του πρασίνου με την πρόβλεψη μας για καλλιέργειες οπωροφόρων, για ήπια διαμορφωμένους χώρους για παιχνίδι, άθληση, φαγητό και ξεκούραση στην ύπαιθρο αναμένοντας ότι μέσα από όλες αυτές τις δραστηριότητες το πράσινο του στρατοπέδου θα είναι η αφορμή και η ευκαιρία για να εκπαιδευτούμε όλοι και κυρίως οι νεαρότερες γενιές σε έναν άλλο τρόπο ζωής με τη φύση, μια αφορμή και μια ευκαιρία για να διερευνήσουμε και να κινητοποιήσουμε άλλες οικονομίες και άλλες καθημερινότητες.

Στο σημείο αυτό σημειώνω μόνο ότι έχει υποβληθεί σχετικό αίτημα χαρακτηρισμού της έκτασης και βρισκόμαστε ήδη σε στενή συνεργασία με το Δασαρχείο Θεσσαλονίκης για την προώθηση και ολοκλήρωση των διαδικασιών  χαρακτηρισμού ενέργεια που θα μας επιτρέψει στη συνέχεια να εξειδικεύουμε τον τρόπο προστασίας του υφιστάμενου πρασίνου.

Ο Δεύτερος πυλώνας σχεδιασμού προέρχεται και στηρίζει τα προηγούμενα και αφορά τις αρχές αειφορίας που θα πρέπει να διέπουν όλες τις παρεμβάσεις στο χώρο του στρατοπέδου. Η έννοια τη αειφορίας είναι αρκετά γενική και αφηρημένη και απαιτεί προσδιορισμό ανάλογα και με το αντικείμενο σχεδιασμού. Στην περίπτωση του στρατοπέδου που θεωρούμε δεδομένα τα περιβαλλοντικά οφέλη που αυτό θα προσφέρει μπορούμε να πούμε ότι οι παρεμβάσεις σε κτήρια και υπαίθριους χώρους θα πρέπει να στοχεύουν σε καινοτόμες ή λιγότερο καινοτόμες εφαρμογές ανανεώσιμων πηγών ενέργειας ή εφαρμογών εξοικονόμησης πόρων προς την κατεύθυνση υιοθέτησης φυσικών λύσεων σε διάφορες κατηγορίες προβλημάτων.

Ωστόσο το στρατόπεδο δεν είναι μόνο ένας πολύτιμος φυσικός πόρος. Είναι ταυτόχρονα και ένας ιστορικός τόπος στον οποίο εγγράφονται  διάφορες σημαντικές φάσεις της ιστορίας της πόλης και της κοινωνίας της. Συνεπώς ο τρίτος πυλώνας σχεδιασμού αφορά τις αρχές προστασίας της πολιτιστικής κληρονομιάς και προβολής της κοινωνικής μνήμης. Τα διατηρητέα κτίσματα του ιστορικού τόπου εκτός από εξέχοντα δείγματα αρχιτεκτονικής της Οθωμανικής περιόδου αποτελούν ταυτόχρονα ενθύμηση μιας μαρτυρικής περιόδου στην ιστορία της πόλης.

Το ζήτημα αποκατάστασης και επανάχρησης των κτηρίων του ιστορικού τόπου εγείρει αυθόρμητα το θέμα των χρήσεων γης και των δραστηριοτήτων που θα φιλοξενηθούν στον υπαίθριο και τον κτισμένο χώρο του στρατοπέδου και μια σειρά από άλλα ζητήματα κυρίως ως προς τη λειτουργία του χώρου κατά την τελική φάση επανάχρησης. Ο δήμος προτείνει στο στρατηγικό του σχέδιο ένα σενάριο χρήσεων γης και τα ζητήματα που λαμβάνονται υπόψη για τη διαμόρφωση αυτού του σεναρίου χρήσεων γης είναι:

• Με βάση τη σύμβαση παραχώρησης στο χώρο του στρατοπέδου πρέπει να παραμείνει η Υπηρεσία Αποκατάστασης Αναπήρων Πολέμου και να φιλοξενηθούν δύο μουσεία το Μουσείο Εθνικής Αντίστασης και το Μουσείο Προσφυγικού και Μικρασιατικού Ελληνισμού. Στην ίδια σύμβαση σημειώνεται ότι οι επιτρεπόμενες γενικές κατηγορίες χρήσεων γης είναι εκτός από το πράσινο οι κεντρικές λειτουργίες, η αναψυχή και ο πολιτισμός
• Θα πρέπει επίσης να λάβουμε υπόψη μας τον τρόπο με τον οποίο χρησιμοποιείται σήμερα το στρατόπεδο καθώς έχει εξελιχθεί σε εμβληματικό τόπο εκδηλώσεων και φεστιβάλ κάθε είδους γεγονός που φανερώνει την ανάγκη των ανθρώπων της πόλης για ελεύθερους δημόσιους χώρους που μπορούν να φιλοξενήσουν εκφάνσεις της συλλογικής ζωής
• Τέλος μεγάλη σημασία δίνεται στις συνθήκες ασφάλειας και επισκεψιμότητας. Το στρατόπεδο πρέπει και θα είναι προσβάσιμο σε όλους. Ταυτόχρονα όμως πρέπει να είναι οριοθετημένο και προστατευμένο από την επιθετική κατάληψη από το αυτοκίνητο, από ατυχήματα, κακόβουλες ή παράνομες δραστηριότητες. Στην ενίσχυση των συνθηκών ασφάλειας θα πρέπει να βοηθούν οι προτεινόμενες χρήσεις γης

Για την προώθηση του ζητήματος επανάχρησης των κτηρίων και για την οριστικοποίηση του σεναρίου χρήσεων γης είναι αναγκαία δύο επίπεδα ενεργειών:

• Η ολοκλήρωση της οικονομοτεχνικής μελέτη βιωσιμότητας την οποία έχει ξεκινήσει ήδη ο Δήμος
• Η ολοκλήρωση των πολεοδομικών ρυθμίσεων καθώς το πολεοδομικό καθεστώς του στρατοπέδου είναι ημιτελές. Στο ισχύον ΓΠΣ της Σταυρούπολης (που εγκρίθηκε το 2002) το στρατόπεδο περιβάλει τμηματικά ρυμοτομική γραμμή και ορίζονται ως γενικές κατηγορίες χρήσεων γης το πράσινο, η εκπαίδευση και ο αθλητισμός. Συνεπώς πρόκειται για έκταση εκτός σχεδίου με χρήσεις που δεν ανταποκρίνονται στον σημερινό προγραμματισμό μας.

Ο τέταρτος πυλώνας σχεδιασμού αφορά αυτό που ονομάζουμε «ολοκληρωμένη  προσέγγιση» ένταξης του στρατοπέδου στην αστική ζωή της πόλης. Η ολοκληρωμένη προσέγγιση σημαίνει ότι παράλληλα με το τεχνικό μέρος θα πρέπει να υιοθετηθούν πολύ-τομεακές και πολύ-επίπεδες παρεμβάσεις προκειμένου να αντιμετωπιστούν δημογραφικές, κοινωνικές και οικονομικές προκλήσεις στον άμεσο θύλακα παρέμβασης του στρατοπέδου. Στις περιοχές κατοικίας που περιβάλουν το στρατόπεδο εμφανίζονται διάφορες προκλήσεις που πρέπει να ληφθούν υπόψη. Αρχικά και λόγω του τρόπου και του χρόνου που αναπτύχθηκαν οι περιοχές αυτές δοκιμάζουν σήμερα δημογραφική συρρίκνωση και δημογραφική γήρανση καθώς ο νεαρότερος πληθυσμός φαίνεται να «διαρρέει» προς περιφερειακές θέσεις που προσφέρουν καλύτερη κατοικία. Επιπλέον και όπως έχει διαπιστωθεί από πρόσφατη μελέτη του Δήμου Παύλου Μελά  για την εξειδίκευση των συνθηκών φτώχειας, οι κάτοικοι αυτών των γειτονιών αντιμετωπίζουν πολλαπλά προβλήματα. Όπως φαίνεται και στα σχεδιαγράμματα που παρουσιάζονται τα περισσότερα αιτήματα για ιατρική και κοινωνική στήριξη απευθύνονται στις κοινωνικές δομές του Δήμου από τις γειτονιές γύρω από το στρατόπεδο και οι ίδιες αυτές γειτονιές είναι που συγκεντρώνουν μεγάλα ποσοστά φτώχειας.

Η ανάλυση όλων των δεδομένων σχετικά με το στρατόπεδο μας οδήγησε στο συμπέρασμα ότι οι προγραμματικές παρεμβάσεις σε αυτό θα είναι πολυδάπανες και χρονοβόρες και η υπόθεση θα μας απασχολήσει για πολλά χρόνια, πιθανά και για δεκαετίες. Καταλήξαμε συνεπώς ότι ο μόνος δόκιμος και ενδεικνυόμενος τρόπος οργάνωσης της εργασίας είναι η «Ανάπλαση κατά Φάσεις». Αποφασίσαμε επίσης ότι η πρώτη και αναγκαία φάση παρέμβασης είναι η απόδοση του χώρου πρασίνου στην κοινωνία της πόλης. Για το λόγο αυτό και προωθήθηκε εγκαίρως και ωριμάζει συστηματικά, η ένταξη ενός αναπλαστικού έργου πρασίνου στο ΕΣΠΑ 2014 -2020.

Προτάσεις χρήσεων γης ελεύθερων χώρων και κτηριακού αποθέματος

Ασημίνα Παπαδιαμαντή, Προϊσταμένη Τμήματος Αρχιτεκτονικού Σχεδιασμού & Μελετών Έργων

Η  επιλογή,     οργάνωση  και  ορθολογική  χωροθέτηση  των  χρήσεων  στο  παρόν στρατηγικό σχέδιο είναι προϊόν προβληματισμών και συνδυασμού διαφορετικών παραμέτρων για την πλήρη μετατροπή του εγκαταλειμμένου χώρου περιστασιακών χρήσεων σε μητροπολιτικό πάρκο.

Οι προτεινόμενες χρήσεις αφού αξιολογήθηκαν ως προς: την επιβάρυνση τους στην κυρίαρχη λειτουργία του πρασίνου, το κόστος δημόσιας δαπάνης, της συνθήκες επισκεψιμότητας, το βαθμός αλλοίωσης του ιστορικού χαρακτήρα του χώρου και τη συμβατότητα τους με τις περιβάλλουσες χρήσεις, αποφασίστηκε ότι θα πρέπει να καλύπτουν την περιβαλλοντική και κοινωνική πολυμορφία που απαιτεί ένας χώρος ενδιαφέροντος, να συνδυάζονται μεταξύ τους δυναμικά, να είναι ήπιας μορφής, συμβατές  με  τη  λειτουργία  του  πρασίνου  και  την  ιστορικότητα  του  τόπου,  να στοχεύουν στην ανταποδοτικότητας τους και να λειτουργούν συμπληρωματικά με την τοπική οικονομία της περιοχής.

Λειτουργικές ενότητες

Οι ενδεικτικές χρήσεις προτείνεται να οργανωθούν σε τέσσερις λειτουργικές ενότητες, οι οποίες σχεδιάστηκαν με βάση την κυρίαρχη λειτουργία τους, ωστόσο συνδέουν εμπλεκόμενες δραστηριότητες ώστε να δημιουργείται ποικιλομορφία και ζωντάνια στο χώρο.

Στην πρώτη ενότητα οργανώνονται ήπιες χρήσεις αναψυχής και ελεύθερου χρόνου, με καινοτόμο χαρακτήρα, που υποστηρίζουν την κυρίαρχη λειτουργία του πρασίνου, oμαδοποιούνται σε επιμέρους ενότητες με διακριτό σχεδιασμό και συνδυάζονται με ήπιες υποστηρικτικές οικονομικές δραστηριότητες.

Όπως είναι διαδρομές περιπάτου, χώροι στάσης-αναψυχής, χώροι άθλησης, καινοτόμες αθλοπαιδιές, πρότυπες καλλιέργειες, χώροι εστίασης κ.λπ.

Στη  δεύτερη  ενότητα  οργανώνονται χρήσεις  συμβατές  με  την  ιστορικότητα του χώρου και τα διατηρητέα κτήρια και ο δημόσιος χαρακτήρας της ενότητας ενισχύεται με υπηρεσίες διοικητικές και πολιτισμού, ώστε να αποδοθεί ένας χώρος με ελεγχόμενη λειτουργία και ασφάλεια.

Όπως είναι μουσειακοί-εκθεσιακοί χώροι, συναφείς διοικητικές υπηρεσίες,   και υπαί- θριοι τόποι που ανακαλούν τη μνήμη κ.λπ.

Στην τρίτη ενότητα οργανώνονται χρήσεις πολιτισμού – εκπαίδευσης – υπηρεσιών με πρόθεση να ενισχυθούν και να αποκτήσουν δυναμική μέσα από την παρουσία της τοπικής κοινωνίας.

Όπως είναι χώροι διοικητικών υπηρεσιών, άθλησης, ξενώνες, χώροι για επιλεγμένες οι- κονομικές δραστηριότητες, περίπτερα πληροφόρησης-εξυπηρέτησης κοινού κ.λπ.

Στην  τέταρτη  ενότητα  οργανώνονται  χρήσεις  κυρίαρχα  υπερτοπικές  που απευθύνονται   σε   ολόκληρη   την   πόλη   μέσω   της   δημιουργίας   πόλων   έλξης περιστασιακών επισκεπτών, χρήση που υφίσταται ούτως ή άλλως από την εγκατάλειψη του στρατοπέδου έως σήμερα.

Τέτοιοι  χώροι  είναι  χώροι  για  διοργανώσεις  φεστιβάλ,  καλλιτεχνικά  ή  αθλητικά γεγονότα και για εικαστικές ή άλλες υπερτοπικές θεματικές εκθέσεις.

Οι προτεινόμενες χρήσεις ανταποκρίνονται μόνο σε μια ενδεικτική λίστα πιθανών χρήσεων. Περαιτέρω εξειδίκευση τους ακολουθεί με την πρόταση επανάχρησης των κτηρίων που αποτελεί μια προσπάθεια αποτύπωσης των σημερινών αναγκών της περιοχής και της πόλης.

Κατάσταση διατήρησης κτιριακού αποθέματος

Για την αξιολόγηση της κατάστασης διατήρησης των κτηρίων προηγήθηκε καταγραφή, ομαδοποίηση, αρίθμηση και ακολούθησε κατάταξη σε τρεις κατηγορίες. Ως κτήρια σε καλή κατάσταση χαρακτηρίστηκαν αυτά που έχουν συντηρηθεί έως ένα βαθμό και στεγάζουν κάποιες λειτουργίες, χωρίς όμως να έχει ελεχθεί η δομοστατική τους συμπεριφορά. Ως κτήρια σε μέτρια κατάσταση χαρακτηρίστηκαν αυτά που από μακροσκοπικό έλεγχο επιδέχονται στατικές ενισχύσεις και ως κτήρια σε κακή κατάσταση  θεωρήθηκαν  αυτά   που  έχουν  υποστεί  σοβαρές  στατικές  βλάβες, βρίσκονται υπό κατάρρευση, έχουν υποστεί πυρκαγιές και λεηλασίες των υποδομών και του οικοδομικού τους υλικού.

Ο στρατηγικός σχεδιασμός κινείται στον άξονα της βελτίωσης του κτισμένου ισοζυγίου της περιοχής και βρίσκεται σε συμφωνία με τους όρους της Σύμβασης Παραχώρησης, σύμφωνα με τους οποίους οι προτεινόμενες νέες χρήσεις στεγάζονται  σε υφιστάμενα κτίσματα και δεν προβλέπεται ανοικοδόμηση, πέραν των αναγκαίων προσθηκών για βοηθητικές εγκαταστάσεις.

Συνεπώς προτείνεται η κατεδάφιση των ετοιμόρροπων κτηρίων, των κτηρίων που λόγω σοβαρών   βλαβών  απαιτούνται  σημαντικές  και   οικονομικά  ασύμφορες  στατικές ενισχύσεις και των κτηρίων που λόγω ασήμαντου μεγέθους και μορφολογίας κρίνεται οικονομικά ασύμφορη οποιαδήποτε επένδυση για την αποκατάσταση και αξιοποίησή τους. Αντίθετα προτείνεται να διατηρηθούν τα κτήρια που επιδέχονται επισκευαστικές παρεμβάσεις για την αποκατάστασή τους ή είναι αξιόλογα ως προς την τυπολογία και την κατασκευή τους από αρχιτεκτονική άποψη και φυσικά η πρόταση δεν αφορά στα θεσμικά διατηρητέα κτήρια.

Πρόταση επανάχρησης κτιρίων και εμβέλεια χρήσεων

Στην πρόταση επανάχρησης των διατηρήσιμων κτηρίων οι χρήσεις χωροθετούνται σύμφωνα   με   την   οργάνωση   των   λειτουργικών   ενοτήτων   και   με   βάση   την συμπληρωματικότητα και την συνέργεια των δραστηριοτήτων τόσο στον κτισμένο όσο και στον υπαίθριο χώρο Η ομαδοποίηση των κτηρίων ως προς τη χρήση τους, δημιουργεί ευνοϊκές συνθήκες για την οργάνωση του ελεύθερου χώρου γύρω από τα κτήρια σε “γειτονιές”, με τρόπο δυναμικό, πολυμορφικό και ευέλικτο, γεγονός που δίνει και το στίγμα για την περαιτέρω ανάπλαση των διακριτών αυτών περιοχών από τους αρχιτεκτονικούς διαγωνισμούς που θα ακολουθήσουν.

Η εγκατάσταση των χρήσεων και ιδιαίτερα των χρήσεων πολιτισμού είναι δυνατόν να υποστηριχθεί  από  την  συμμετοχή  διαχειριστικών  και  χρηματοδοτικών  σχημάτων φορέων του δημοσίου ώστε να δοθεί η δυνατότητα υλοποίησης της αποκατάστασης και επανάχρησης των διατηρητέων κυρίως κτηρίων, που ως εγχείρημα υπερβαίνει τις δυνατότητες του δήμου. Συνεπώς αποδίδονται στα κτήρια οι εξής προτεινόμενες χρήσεις:

Στα δύο επιμήκη κτήρια στρατωνισμού (Α2,Α3) που είναι διατηρητέα ως προς το κέλυφος τους, προτείνεται να στεγαστούν δύο χρήσεις: στα ισόγεια των δύο κτηρίων τα Μουσεία Προσφυγικού Ελληνισμού και Εθνικής Αντίστασης με μόνιμες ή και περιοδικές εκθέσεις, ενώ στους ορόφους υπηρεσίες του δήμου. Η ανάμειξη των δύο χρήσεων θεωρείται συμπληρωματική και αρμονική, ενώ οι όποιες ενδεχόμενες συγκρούσεις θα συντελέσουν στην επιθυμητή κίνηση και ζωντάνια στα κτήρια, στην ασφάλεια και στην εξοικονόμηση λειτουργικών δαπανών. Οι    δραστηριότητες προτείνεται να επεκταθούν και στον υπαίθριο χώρο των κτηρίων υποστηρίζοντας τον χαρακτήρα της περιοχής ως πολιτιστικό κέντρο αρχιτεκτονικής κληρονομιάς και ιστορικής μνήμης και με πρόθεση να καταστεί το νέο κέντρο του δήμου.

Στις φυλακές (Φ), και το Οθωμανικό Τέμενος (Α1) που ως μνημείο-μουσείο του εαυτού του δεν επιδέχεται μόνιμων χρήσεων, προτείνεται να οργανωθούν υποδομές χώρων τεχνών-πολυμέσων και θεάματος, όπου ουσιαστικά δίνεται η δυνατότητα να αναπτυχθούν δράσεις με τη συμμετοχή πολιτιστικών φορέων και θεσμών της πόλης που δύναται να ενδιαφερθούν να μεταφέρουν δραστηριότητες τους στη περιοχή. Οι πολιτιστικές δραστηριότητες προτείνεται να αναπτυχθούν και στον περιβάλλοντα χώρο των κτηρίων, ώστε να αποκτήσει χαρακτήρα η περιοχή, ως καλλιτεχνικό κέντρο και πολιτιστικός προορισμός.

Στους  τρεις  στάβλους  (Β1,Β2,Β3)  προτείνεται  να  στεγαστούν  ξενώνες  και πολυχώροι εναλλακτικού τουρισμού, που θα υποστηρίζουν δράσεις που σχετίζονται με τον εκπαιδευτικό – επιστημονικό τουρισμό. Η ομαδοποίηση των τριών κτηρίων δεν περιλαμβάνει τον τέταρτο στάβλο (Β4) που έχει υποστεί ανεπανόρθωτες βλάβες από πυρκαγιά και ο οποίος προτείνεται αφού αποκατασταθεί να διαμορφωθεί κατάλληλα ως επισκέψιμος κήπος χρησιμοποιώντας το φυτικό υλικό για την συντήρηση της φύτευσης του πάρκου. Ο μεγάλος ορθογώνιος ελεύθερος χώρος προτείνεται για την ανάπτυξη υπερτοπικών δραστηριοτήτων, ώστε η περιοχή να αποτελέσει πόλο έλξης επισκεπτών από όλη τη χώρα ή και το εξωτερικό, υποστηρίζοντας έτσι τη χρήση αυτή.

Στα κτήρια παράλληλης διάταξης Ζ1,Ζ2,Ζ3 προτείνεται να στεγαστούν χώροι άθλησης και εναλλακτικής άσκησης, με επέκταση των υπαίθριων δραστηριοτήτων σωματικής άσκησης όχι μόνον στους ελεύθερους χώρους γύρω από τα κτήρια αλλά και σε ολόκληρο το πάρκο.

Στα   κτήρια   Γ1,Γ2,Γ3   που  βρίσκονται  σε  γειτνίαση  με  προβλεπόμενο  χώρο στάθμευσης, προτείνεται να στεγαστούν οργανωμένοι χώροι εστίασης και αναψυχής με ανάπτυξη τραπεζοκαθισμάτων στον υπαίθριο χώρο, ενώ μικρά κυλικεία μπορεί να απαιτηθούν σε διάφορα σημεία των διαδρομών λόγω της μεγάλης έκτασης του πάρκου. Στο κτήριο Δ προτείνεται να στεγαστούν υπηρεσίες που σχετίζονται με τη διοίκηση του πάρκου και στα κτήρια Ν,Ν2 αποθήκες υλικών και τα μηχανήματα απαραίτητα για τη συντήρηση του πάρκου.

Στο κτήριο Π προτείνεται να στεγαστεί το Kέντρο Αγωγής για το Περιβάλλον και την Αειφορία, με στόχο να φιλοξενήσει χώρους οργανωμένης εκπαιδευτικής διαδικασίας και να συνδυαστεί η λειτουργία του με τον άμεσα υπαίθριο χώρο για εκθέσεις και εποχικές εναλλακτικές καλλιέργειες, που εν δυνάμει μπορούν να αναπτυχθούν και στο υπόλοιπο ελεύθερο χώρο το πάρκου, ενισχύοντας την παρουσία της βλάστησης και την περιβαλλοντική γνώση και ευαισθητοποίηση.

Στα υπόλοιπα κτήρια Ν1, Ν3, Μ1, Λ1, Λ, Κ1, Κ και Χ προτείνεται να οργανωθούν χώροι,  τους  οποίους  θα  έχει  τη  δυνατότητα  ο  δήμος  να  μισθώνει  σε  νέους δημιουργούς, με σκοπό την ενίσχυση τομέων της οικονομικής δραστηριότητας της τοπικής κοινωνίας, αυστηρά χαμηλής όχλησης, προς την κατεύθυνση ανάπτυξης της κοινωνικής οικονομίας. Οι δραστηριότητες αυτές που εν δυνάμει μπορούν να αναπτυχθούν και στον περιβάλλοντα χώρο των κτιρίων, θα πρέπει να εναρμονίζονται με τη νέα ταυτότητα του πάρκου και να δίνουν έμφαση στη δημιουργικότητα και την καινοτομία, ώστε η περιοχή να αποτελέσει πόλο έλξης επισκεπτών από ολόκληρη την πόλη. Τα έσοδα από την μίσθωση των χώρων θεωρούνται ιδιαίτερα σημαντικά για την κάλυψη λειτουργικών δαπανών του πάρκου.

Η εγκατάσταση νέων χρήσεων στα κτήρια μπορεί να δημιουργεί προσδοκίες, αντιρρήσεις, και ανησυχίες στην τοπική κοινωνία και τους εμπλεκόμενους φορείς, το βέβαιον είναι όμως ότι θα επηρεαστεί σε βάθος χρόνου, από απρόβλεπτες ανάγκες ή απαιτήσεις των καιρών και του τόπου, καθώς θα  εξελίσσεται ώσπου να πάρει οριστική μορφή μέσα από τις διεργασίες ωρίμανσης που είναι απαραίτητες για ένα τέτοιου μεγέθους εγχείρημα.

Ολοκληρώνοντας παραθέτω ένα σημαντικό ποσοτικό μέγεθος που αφορά στην πρόταση διαχείρισης του κτιριακού αποθέματος: από τα 24.000 τ.μ. περίπου επιφάνειας που καταλαμβάνουν τα κτήρια προτείνεται να διατηρηθεί ένα κτιριακό απόθεμα επιφάνειας

14.000 τ.μ. περίπου, γεγονός που αποδεικνύει ότι με το παρόν σενάριο διατήρησης του αδόμητου χώρου και επανάχρησης των κτιρίων επιτυγχάνεται τελικά ο μέγιστος βαθμός απόδοσης ελεύθερου χώρου, ως χώρου πρασίνου, στους πολίτες.