του Γρηγόρη Καυκαλά*
ΣΤΟ ΟΧΙ ΠΟΛΥ ΜΑΚΡΙΝΟ ΜΕΛΛΟΝ: Μια ανοιξιάτικη μέρα. Η πόλη ξυπνάει. Το κεντρικό σύστημα συλλογής και επεξεργασίας δεδομένων λειτουργεί ασταμάτητα συνδυάζοντας τα συσσωρευμένα ανοιχτά μαζικά δεδομένα με τα στοιχεία που εισρέουν σε πραγματικό χρόνο από το πλέγμα των μυριάδων αισθητήρων και των κινητών και σταθερών συσκευών που είναι ενσωματωμένες στα κτίρια, τα οχήματα, τον δημόσιο εξοπλισμό και απλώνονται σαν ένα πυκνό δίχτυ σε όλη την πόλη. Οι πολίτες που κατευθύνονται στις καθημερινές τους ασχολίες ενημερώνουν διαδραστικά το κεντρικό σύστημα και ενημερώνονται συνεχώς από τις συσκευές επικοινωνίας που συνδέονται με κοινωνικά δίκτυα, βάσεις δεδομένων και επεξεργασμένες πληροφορίες που παρέχουν οι δημόσιοι και ιδιωτικοί φορείς.
ΣΕΝΑΡΙΟ 1: Τα κτίρια έχουν εξασφαλίσει τις δικές τους ενεργειακές ανάγκες και τροφοδοτούν με το περίσσευμα τους σταθμούς φόρτισης των ηλεκτρικών αυτοκινήτων και τις οθόνες του συστήματος ενημέρωσης των πολιτών και ρύθμισης της λειτουργίας της πόλης. Τα ποδήλατα και οι πεζοί μοιράζονται τους δρόμους με το τραμ και τα λεωφορεία που συνδέουν ανάλογα με τη ζήτηση τις διάφορες περιοχές της πόλης. Οι δημόσιοι χώροι και το φυσικό πράσινο είναι φιλικοί και ανοιχτοί για τις δραστηριότητες αναψυχής, τις άτυπες και τυχαίες συναντήσεις και την ξεκούραση των πολιτών.
ΣΕΝΑΡΙΟ 2: Η ατμόσφαιρα στην κεντρική περιοχή είναι πνιγηρή και οι οθόνες είναι γεμάτες μηνύματα με προειδοποιήσεις, οδηγίες και περιορισμούς κυκλοφορίας. Τα δημόσια συστήματα μεταφοράς, προσβάσιμα μόνο με ατομικό κωδικό, ελέγχουν τις διαφορετικές ζώνες πρόσβασης και κατευθύνουν τις κινήσεις των πολιτών. Η συμπεριφορά όλων καταγράφεται συνεχώς και ενημερώνονται ανάλογα για τα επιτρεπτά όρια χρήσης και την κοστολόγηση των υπηρεσιών που χρησιμοποιούν. Οι δημόσιοι χώροι επιτηρούνται συνεχώς για λόγους ασφάλειας και απαγορεύουν επιλεκτικά την πρόσβαση.
Η Ευτοπία και η Δυστοπία. Πόσο κοντά βρίσκονται; Ποια περιγραφή ανταποκρίνεται στο μέλλον της πόλης; Μπορούν οι πόλεις να προλάβουν το μέλλον τους και να επιλέξουν το επιθυμητό σενάριο; Το Δουβλίνο (http://www.dublindashboard.ie/pages/index), η Στοκχόλμη (http://international.stockholm.se/city-development/the-smart-city/), το Λονδίνο (http://www.theguardian.com/media-network/2015/aug/03/open-data-london-smart-city-privacy), το Άμστερνταμ (http://futurecities.skift.com/2015/08/17/amsterdam-future-smart-city-masterplan/) και πολλές άλλες πόλεις έχουν ήδη ξεκινήσει. Δημιουργούν σύνθετα συστήματα συλλογής και επεξεργασίας της πληροφορίας, επικοινωνίας και ενημέρωσης των πολιτών σε πραγματικό χρόνο. Αντιλαμβάνονται την ίδια την πόλη σαν το ισχυρότερο εργαλείο που διαθέτουν για να βελτιώσουν τη ζωή των κατοίκων τους: καινοτομούν, πειραματίζονται, προσπαθούν.
Σε ποιο σημείο αυτή της διαδρομής βρίσκεται η Θεσσαλονίκη; Είναι μια πόλη φιλική και νεανική, ανοιχτή στην καινοτομία με δημιουργική πολιτισμική και επιχειρηματική δραστηριότητα. Έχει ξεκινήσει να υιοθετεί ψηφιακές εφαρμογές πιλοτικά, άλλες περισσότερο και άλλες λιγότερο γνωστές. Ο Δήμος Θεσσαλονίκης (http://opengov.thessaloniki.gr) , ο Δήμος Θέρμης (http://smartcity.thermi.gov.gr) , το Κέντρο Αστικής Κινητικότητας (http://www.mobithess.gr/Default.aspx) , αποτέλεσμα συνεργασίας φορέων, η Ερευνητική Μονάδα Αστικής και Περιφερειακής Καινοτομίας ΑΠΘ (http://www.urenio.org), αποτελούν κάποια από τα καλά παραδείγματα. Η Θεσσαλονίκη διαθέτει πολλές από τις προϋποθέσεις για να προλάβει το ραντεβού με το μέλλον της. Θα πρέπει όμως οι εκπρόσωποι της αυτοδιοίκησης, οι επιχειρήσεις και οι πολίτες να συνεκτιμήσουν τις ευκαιρίες, τους κινδύνους και τις δυνατότητες και να πάρουν τις πρωτοβουλίες που απαιτεί η αρμονική ενορχήστρωση αυτής της προσπάθειας.
Η διαθέσιμη γνώση και η εμπειρία δείχνουν ότι προκειμένου να ενισχυθεί η δυνατότητα της πόλης στην πρόληψη και διαμόρφωση ενός επιθυμητού μέλλοντος θα πρέπει να συντρέχουν πολλοί παράγοντες. Επιγραμματικά μπορούν να συνοψιστούν σε μια προειδοποίηση και μια προϋπόθεση.
ΠΡΟΕΙΔΟΠΟΙΗΣΗ: Πολλές από τις υποσχέσεις για ευφυείς μελλοντικές πόλεις αποτελούν πολιτικές προώθησης εταιρικών προϊόντων χωρίς πραγματικό ενδιαφέρον για την καταλληλότητα ή τις συνέπειες από την υιοθέτηση τους. Εταιρείες όπως η IBM (http://www.ibm.com/smarterplanet/us/en/smarter_cities/overview/), η Cisco Systems (http://www.cisco.com/c/en/us/solutions/industries/smart-connected-communities.html), η Microsoft (https://partner.microsoft.com/en-US/Solutions/CityNext) και η SIEMENS (http://www.siemens.com/innovation/en/home/pictures-of-the-future/infrastructure-and-finance/smart-cities-dossier.html) συγκαταλέγονται στους πρωτεργάτες προώθησης των σχετικών προϊόντων, λογισμικού, συσκευών και πρακτικών.
ΠΡΟΫΠΟΘΕΣΗ: Η πολιτική ηγεσία της πόλης και οι πολίτες θα πρέπει να εμπλακούν ενεργά και συνειδητά στη διεκδίκηση, διαμόρφωση και εξασφάλιση συνθηκών διαφάνειας και ισορροπίας ανάμεσα στο συλλογικό συμφέρον και την ιδιωτική πρωτοβουλία. Η αναδιοργάνωση των υπηρεσιών και των σχέσεων με τους πολίτες θα πρέπει να γίνει με τρόπους που ενισχύουν ανταποδοτικά την απασχόληση, τα εισοδήματα και τη βιωσιμότητα της πόλης.
Η τεχνολογία και οι υποδομές είναι διαθέσιμες. Για να αξιοποιηθούν σωστά χρειάζεται η εξασφάλιση οργανωτικής και τεχνολογικής επάρκειας και η στελέχωση με κατάλληλα εκπαιδευμένο ανθρώπινο δυναμικό. Οι τεχνικές λύσεις δεν μπορούν να απαντήσουν από μόνες τους για το ποιο είναι το επιθυμητό μέλλον της πόλης. Η άκριτη ή η βιαστική εφαρμογή τους κάνουν τα όρια μεταξύ ευτοπίας και δυστοπίας δυσδιάκριτα αντικαθιστώντας για παράδειγμα τις έννοιες του κάτοικου ή του πολίτη με όρους όπως του καταναλωτή ή του χρήστη. Είναι οι πολίτες που θα πρέπει να προσανατολίσουν τις τεχνικές και να προλάβουν το μέλλον: να το φανταστούν, να το επιθυμήσουν, να το διεκδικήσουν και να το υλοποιήσουν. Οι πόλεις δεν θα γίνουν ποτέ ‘ευφυείς’ χωρίς ενεργούς πολίτες.
ΕΝΑ ΦΟΡΟΥΜ ΓΙΑ ΤΟ ΜΕΛΛΟΝ ΤΗΣ ΠΟΛΗΣ
Συζητήσεις γίνονται καθημερινά και σε πολλά επίπεδα. Στην παρέα, στο καφέ, στο δρόμο, στο σπίτι, στο γραφείο, στους συλλόγους και στα κοινωνικά δίκτυα. Χρειάζεται όμως και ένα πλαίσιο σύνθεσης των ιδεών που αναδύονται μέσα από όλες αυτές τις ατομικές και συλλογικές εκδηλώσεις και δραστηριότητες. Ας ξεκινήσει λοιπόν από εδώ ένας διάλογος που θα αναδείξει τη δύναμη και την πολυμορφία των ιδεών και των πρωτοβουλιών των πολιτών και των φορέων της Θεσσαλονίκης. Το επόμενο βήμα θα είναι η σύνθεση τους και η ενίσχυση της προσπάθειας της πόλης να προλάβει το μέλλον της.
* Ο Γρηγόρης Καυκαλάς είναι καθηγητής στον Τομέα Πολεοδομίας-Χωροταξίας, Τμήμα Αρχιτεκτόνων ΑΠΘ και την Ερευνητική Μονάδα Χωρικού Σχεδιασμού και Βιώσιμης Ανάπτυξης.
