του αρχιτέκτονα πολεοδόμου δρα Νίκου Σουλάκη*
Συνέργειες!
Το Αναπτυξιακό Συνέδριο του ΤΕΕ “Κεντρική Μακεδονία Επιχειρηματική Περιφέρεια” υπενθύμισε με πολλούς τρόπους τις αδυναμίες της πόλης μας να μπει σε τροχιά ανάπτυξης.
Είχε και κάποιες ελπιδοφόρες πτυχές. Εκφράστηκαν τάσεις για συνολικό σχεδιασμό και προσεγγίσεις για ολοκληρωμένες χωρικές στρατηγικές από περιοχές που κατά νόμο και παράδοση λειτουργούν αυτοδύναμα, όπως ο Δήμος Θεσσαλονίκης. Ακούσαμε επίσης την πρόθεση εκπόνησης συνολικής μελέτης για όλα τα μέσα μεταφοράς, προτρεπτικές εκκλήσεις για ομαδικό πνεύμα, ακόμα και για ‘’πανστρατιά’’!
Εκφράστηκε δηλαδή διάθεση για συνέργειες ;;!! Αυτή τη διαφαινόμενη προοπτική εκτιμώ ως ελπιδοφόρο στοιχείο επιτυχίας των στόχων του συνεδρίου.
Δεν είμαι βέβαια σίγουρος για το εύρος και το βάθος της εκφρασμένης διάθεσης. Μπορώ να υποθέσω ότι στον νέο αυτό προσανατολισμό συμβάλλει το πνεύμα των χρηματοδοτικών εργαλείων, που με ξεκάθαρο τρόπο πλέον, ίσως και με το ζόρι, επιβάλλει αυτή την προσέγγιση σε έναν κόσμο υπηρεσιών και επιστημόνων που έχει μάθει να λειτουργεί ατομικά, αυτόνομα, ‘’ανεξάρτητα’’. Τα εργαλεία του νέου ΕΣΠΑ διέπονται από τη λογική των συνεργειών και έχουν ολοκληρωμένο, πολυθεματικό (και πολυταμειακό) χαρακτήρα.
Η νέα αυτή οπτική, ανεξαρτήτως από που εκπορεύεται φαίνεται να είναι απαραίτητη για να μπορέσουμε να δημιουργήσουμε προοπτικές ανάπτυξης. Είναι σίγουρα μία αποτελεσματική πλατφόρμα και είναι ελπιδοφόρο το γεγονός ότι, έστω υπό αυτές τις συνθήκες, ανοίγονται προοπτικές υλοποίησης. Ωστόσο, αυτές οι προοπτικές είναι τόσο ανατρεπτικές σε σχέση με τις ‘’πολιτιστικές’’ μας καταβολές, που εικάζω ότι θα απαιτηθεί σκληρή προσπάθεια υπηρεσιών και στελεχών για να φθάσουμε σε απτά αποτελέσματα. Καλό μας κουράγιο λοιπόν για την υπέρβαση.
Το παραπάνω γενικό συμπέρασμα αναφέρεται και στις σχετικές ενότητες του χωρικού σχεδιασμού. Στη θεματολογία που αφορά στο σύγχρονο δημόσιο χώρο της πόλης, που είναι κοινώς αποδεκτό κομβικό σημείο βιωσιμότητας και ανάπτυξης, δεν φάνηκε να έχει γίνει κάποιο βήμα προόδου εντός της λογικής των συνεργειών.
Διέκρινα δύο χαρακτηριστικά γεγονότα του συνεδρίου που φωτίζουν το συγκεκριμένο θέμα.
Το πρώτο ήταν η χαρακτηριστική απουσία των υπολοίπων δήμων πέραν του δήμου Θεσσαλονίκης από τις ενότητες του Χωρικού Σχεδιασμού και της Αστικής Ανάπτυξης. Στη θεματολογία λοιπόν του δημόσιου χώρου, όπου (έπρεπε να) κυριαρχούν ζητήματα αστικών και φυσικών οικοσυστημάτων, επεμβάσεις υπερτοπικής εμβέλειας, αστικών υποδομών και ανεμπόδιστης κυκλοφορίας στο σύνολο της πόλης, παρακολουθήσαμε τις προοπτικές αναπλάσεων στον κεντρικό Δήμο. Ελλείψει μητροπολιτικής συνταγής, έχει καθιερωθεί η καταχρηστική ταύτιση του Δήμου Θεσσαλονίκης με το Πολεοδομικό Συγκρότημα Θεσσαλονίκης σε διάφορα επίπεδα. Στη θεματολογία του δημόσιου χώρου λειτουργεί αποπροσανατολιστικά εφόσον οι θεσμικές δυνατότητες του δήμου έχουν ‘’οροφή’’. Είναι πολλά τα θέματα που απαιτούν διαδημοτικές συνέργειες και δεν είναι επιλύσιμα σε τμήμα πόλης (ακόμα και αν αυτό είναι το κέντρο της).
Η ευθύνη δεν βαραίνει αποκλειστικά τον Δήμο Θεσσαλονίκης. Όμως, αυτό το status έχει σοβαρές επιπλοκές όπως η στρέβλωση του διαλόγου για τα αντίστοιχα θέματα και η παράταση του χρόνου εξεύρεσης πραγματικών λύσεων για καίρια ζητήματα (δημόσιος χώρος, κυκλοφοριακό, ατμοσφαιρική ρύπανση, εν τέλει ανάπτυξη).
Το δεύτερο γεγονός ήταν η παρουσίαση της νέας παραλίας. Τόσο οι δράσεις που συγκεντρώνει όσο και η ανταπόκριση των πολιτών αποδεικνύουν μία πετυχημένη από κάθε άποψη ανάπλαση και η διεθνής προβολή της προσφέρει εξαιρετική υπηρεσία στο brand name της πόλης. Ειλικρινά καλοτυχίζω την ομάδα των συναδέλφων Νικηφορίδη-Cuomo.
Όμως το γεγονός έχει και άλλη πτυχή. Η νέα παραλία είναι συγχρόνως και η μοναδική υποδομή σύγχρονου και αντιπροσωπευτικού δημόσιου χώρου μιας πόλης 1.200.000 κατοίκων. Οι δράσεις στην παραλία αγγίζουν το life style. Η νέα παραλία είναι τόσο μοναδική όχι μόνο μεταφορικά αλλά και στην κυριολεξία.
Μας αρκεί;
Μπορώ να φανταστώ τη διάσταση που θα είχε το παραλιακό μέτωπο, τις αναπτυξιακές του δυνατότητες, τη βαρύτητα που θα είχε για το brand name της πόλης αν εκτεινόταν έως τη Νέα Κρήνη και ίσως ακόμα ως το αγρόκτημα του πανεπιστημίου με συνέργειες των εμπλεκόμενων δήμων. Και δεν είναι μόνο το παραλιακό μέτωπο. Υπάρχουν και άλλες εκτάσεις που περιμένουν την ανάδειξή τους ως δημόσιος χώρος για όλη τη πόλη (δάσος Σεϊχ Σου, στρατόπεδα κλπ). Έτσι, η νέα παραλία την ίδια ώρα που δοξάζει την πόλη είναι και η εξαίρεση που επιβεβαιώνει ένα κανόνα: την αδυναμία της πόλης να δημιουργήσει δημόσιο χώρο μετά από τόσες μελέτες, συνέδρια και ακτιβισμό.
Τα δύο αυτά γεγονότα του συνεδρίου ουσιαστικά φωτίζουν υπό διαφορετική γωνία την έλλειψη συνεργειών στην πορεία αναζήτηση του δημόσιου χώρου.
Αυτό είναι σχετικά προφανές σε όσους έχουν επαφή με θέματα στρατηγικής αστικών αναπλάσεων. Δηλαδή:
Για να μιλήσουμε για δημόσιο χώρο με τη σύγχρονη αντίληψη του όρου έτσι όπως καταξιώνεται καθημερινά μέσα από την πρακτική των σύγχρονων αναπλάσεων, ξέρουμε ότι απαιτούνται στρατηγικές που συνδυάζουν την δομική πολεοδομία, την οικολογία, τις νέες τεχνολογίες μετακίνησης. Οι βιώσιμες αστικές αναπλάσεις επιτυγχάνονται μέσω της αξιολόγησης φυσικών πόρων και των αναπτυξιακών προοπτικών τους, της δυνατότητας ιεράρχησης αναπλάσεων, της ανάταξης υποδομών είτε ανήκουν στο εθνικό ή το δημοτικό δίκτυο, κοντολογίς μέσω της αντίληψης της πόλης ως ενιαία οντότητα.
Αναρωτιέμαι (και θέτω την ερώτηση στην κρίση σας) τι από όλα αυτά μπορεί να εφαρμοσθεί σε μία πόλη που λειτουργεί με ‘’αυτοτελή’’ και ασυντόνιστα τμήματα. Ποια οικολογική προσέγγιση, ποια τεχνική βιωσιμότητας, ποια τεχνολογία μετακίνησης, ποιος οικότοπος αναγνωρίζει διοικητικά όρια ή τομείς ευθύνης; Όσο ο σχεδιασμός και η παραγωγή του δημόσιου χώρου θα είναι αποκλειστική ευθύνη ασυντόνιστων δήμων και υπηρεσιών θα αναιρούνται βασικά στοιχεία βιωσιμότητας και η παραγωγή αντιπροσωπευτικού δημόσιου χώρου με περιβαλλοντικό και κοινωνικό πρόσημο θα είναι πεπερασμένη. Η έλλειψη μητροπολιτικής συνείδησης στην αντιμετώπιση της πόλης καταχωρείται πλέον ως η σοβαρότερη παθογένεια του δημόσιου χώρου.
Πιστεύω απόλυτα ότι η αντιμετώπιση του δημόσιου χώρου και σε μητροπολιτική κλίμακα μέσω ενός υπερδημοτικού συντονιστικού οργάνου πρέπει να είναι εφεξής η θεμελιώδης και βασική αναπτυξιακή διεκδίκηση. Πιστεύω επίσης πως μόνο από εκεί και πέρα ξεκινάει η ουσιαστική εργασία αναζήτησης του σύγχρονου δημόσιου χώρου της Θεσσαλονίκης. Μέχρι τότε θα ανασκευάζουμε πεζοδρόμια και η αναζήτηση θα υποκαθίσταται από συνεδριακή ρητορική και οράματα χωρίς απτό αποτέλεσμα. Χωρίς ουσιαστικές συνέργειες δεν θα δημιουργήσουμε ποτέ αστικό χώρο με αναπτυξιακό και βιώσιμο πρόσημο.
* Νίκος Σουλάκης είναι Αρχιτέκτονας Μηχανικός ΑΠΘ, ολοκλήρωσε τη διδακτορική του διατριβή στο εργαστήριο πολεοδομίας της E.T.S.A.Barcelona και εργάσθηκε στη Βαρκελώνη το διάστημα 1984-1992. Μέλος της ΜΕ Αρχιτεκτονικών Θεμάτων στο διάστημα 2010-2014. Έχει δημιουργήσει την πλατφόρμα έρευνας ‘’Thessaloniki Regeneration Project’’ σε θέματα αστικού σχεδιασμού και αναπλάσεων (http://www.soulakis.gr/blog.php?categ=3)
